Muzeum Kornela Makuszyńskiego jest drugim w Zakopanem muzeum biograficzno-literackim po Kasprowiczowskiej Harendzie. Mieści się w willi „Opolanka”, gdzie państwo Makuszyńscy mieszkali w czasie niemal corocznych letnich i zimowych pobytów w Zakopanem, a po drugiej wojnie osiedlili się na stałe. Wiele cennych przedmiotów oraz duża biblioteka Makuszyńskich zostały zniszczone w czasie II wojny w Warszawie.
To, co dzisiaj znajduje się w Muzeum, jest zaledwie cząstką dorobku pisarza – kolekcjonera dzieł sztuki i przyjaciela wielu wybitnych artystów. Muzeum powstało w roku 1966 ze zbiorów ofiarowanych społeczeństwu przez Janinę Gluzińską-Makuszyńską (1896-1972) wdowę po pisarzu.
Kornel Makuszyński (1884-1953), pisarz, publicysta, krytyk teatralny, jeden z najpopularniejszych pisarzy dla dzieci, urodził się w Stryju, a młodość spędził we Lwowie. Tu kształcił się w gimnazjum i studiował w Uniwersytecie im. Jana Kazimierza na Wydziale Filozoficznym. Tutaj przed I wojną światową pracował jako kierownik literacki Teatru Miejskiego. Lata wojny rzuciły Makuszyńskiego i jego pierwszą żonę, Emilię z Bażeńskich, w głąb Rosji. Zwolniony z zesłania za poręką przyjaciół powrócił do kraju, by po kilku miesiącach pracy artystycznej w Teatrze Miejskim we Lwowie ponownie i już ostatecznie opuścić to miasto. Do roku 1918 mieszkał w Kijowie i pracował jako kierownik literacki Teatru Polskiego Stanisławy Wysockiej oraz pełnił funkcję prezesa miejscowego Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy. W okresie kijowskim powstały jego pierwsze powieści.
Wraz z odzyskaniem niepodległości zaczął się nowy, warszawski okres w życiu pisarza. W latach trzydziestych powstały najbardziej popularne książki dla dzieci i młodzieży: Przygody Koziołka Matołka, O dwóch takich co ukradli księżyc, Przyjaciel wesołego diabła, Skrzydlaty chłopiec, Wielka brama, Wyprawa pod psem, Szatan z siódmej klasy, List z tamtego świata. Praca pisarska przeplatała się z wytężoną działalnością dziennikarską. Niemal we wszystkich poczytnych czasopismach ogłaszał felietony i recenzje, stając się jedną z najbardziej znanych postaci w polskim życiu artystyczno-towarzyskim Warszawy. Od roku 1934 drugim domem Makuszyńskiego i jego drugiej żony Janiny Gluzińskiej stało się Zakopane.
Tak jak w Warszawie, również i tutaj Kornel Makuszyński uczestniczył czynnie w bujnym życiu artystycznym, towarzyskim i sportowym. Sławne były spotkania z wieloma znakomitościami ówczesnymi w zakopiańskiej kawiarni Karpowicza, której bywalcy zostali uwiecznieni przez malarza Kazimierza Sichulskiego w znakomitych karykaturach. Owocem tych spotkań były liczne felietony i książki o sprawach zakopiańskich. Wprawdzie Makuszyński nie uprawiał sportów, nie chodził po górach, ale uczestniczył i patronował wielu komitetom organizacyjnym zawodów narciarskich, konnych, samochodowych. Swoim patronatem objął klub „Wisła” i z jego inicjatywy najbiedniejsza młodzież góralska dostawała narty, aby mogła ćwiczyć się w konkurencjach narciarskich. Tę piękną działalność przyjaciela dzieci przypominają dziś dziecięce zawody narciarskie rozgrywane o memoriał Kornela Makuszyńskiego. Zakopane pojawiło się w twórczości Makuszyńskiego już w latach dwudziestych; jego felietony drukowała warszawska i zakopiańska prasa. Pan Kornel od początku lubił Zakopane, choć nie szczędził mu często ostrych i zjadliwych ocen. Stopniowo jego spojrzenie na miasto pod Giewontem złagodniało, a Zakopane odwzajemniło się i w roku 1931 nadało pisarzowi tytuł Honorowego Obywatela.
Kres stabilizacji materialnej i twórczej w życiu pisarza kładzie wybuch drugiej wojny światowej. Jak już wspomniano, w czasie bombardowania w 1939 roku i podczas Powstania Warszawskiego pełne dzieł sztuki mieszkanie Makuszyńskich zostało poważnie zniszczone. Po pobycie w obozie w Pruszkowie państwo Makuszyńscy przyjechali do Zakopanego i zamieszkali na pierwszym piętrze „Opolanki”. Makuszyński nie czuł się dobrze w nowej rzeczywistości (w latach czterdziestych ukazały się już tylko dwie nowe książki pisarza), a jednak nadal aktywnie uczestniczył w życiu kulturalnym Zakopanego, wiele czasu i serca poświęcając spotkaniom z dziećmi. Zmarł 31 lipca 1953 r. i został pochowany na zakopiańskim Starym Cmentarzu. Jego grób zawsze zdobią kwiaty i tarcze szkolne – dowód nieustającej pamięci kolejnych pokoleń wiernych młodych czytelników.
Muzeum w „Opolance” to cztery pokoje dawnego mieszkania państwa Makuszyńskich. Zbiory Muzeum obejmują księgozbiór, złożony z kolejnych wydań utworów pisarza, piśmiennictwo historycznoliterackie o jego twórczości oraz literaturę pamiętnikarską. Archiwum pisarza to nie tylko rękopisy samego Makuszyńskiego, ale i bogaty zbiór listów od wybitnych literatów, malarzy, muzyków, ludzi teatru, uczonych, polityków, a także obfita korespondencja od czytelników. Archiwum uzupełniają wycinki prasowe i zbiór fotografii.
Na zbiór dzieł sztuki znajdujący się w mieszkaniu składają się obrazy i rzeźby znanych polskich artystów (m.in. obrazy Juliana Fałata, Włodzimierza Jarockiego, Fryderyka Pautscha, Kazimierza Sichulskiego, Władysława Skoczylasa, Stanisława Wyspiańskiego, rzeźby Konstantego Laszczki i Henryka Kuny), projekty ilustracji do książek Makuszyńskiego, zabytkowe meble przeważnie w stylu biedermeier, miniatury, dawna tkanina artystyczna (dywan wschodni, modlitewnik perski, parawan japoński), liczne dzieła dawnej sztuki użytkowej, jak lampy, zegary, szkło polskie i francuskie, porcelana chińska, angielska, saska, miśnieńska.
Nastrój wnętrz tego muzeum trafnie określił historyk literatury, Jacek Kolbuszewski: „….wesołość była wielką i ważną cechą postawy Makuszyńskiego wobec świata i ludzi, zarówno bliższych jak i dalszych. Na fotografii zrobionej przez Schabenbecka, wiszącej w korytarzu w Jego Muzeum, Kornel Makuszyński jest bardzo poważny. Ale z oczu błyska wesołość, i uśmiechają się kąciki ust. Ten uśmiech nie został skatalogowany, lecz i on stanowi cząstkę Archiwum Kornela Makuszyńskiego i Jego Muzeum. Kto nie wierzy, niech sprawdzi…”
